Orgaandonatie in de Islam

In de naam van Allah, de meest Barmhartige, de meest Genadevolle. Alle lof behoort toe aan Allah, en moge Allah vrede en zegeningen schenken aan de Profeet Mohammad (saw), zijn familieleden, metgezellen en eenieder die in zijn voetsporen treedt tot aan de Dag des Oordeels

Beste gelovigen, het is jullie allen vast en zeker niet ontgaan dat er in Nederland een nieuwe donorwet is aangenomen. Afgelopen dinsdag 13 februari 2018 heeft de Eerste Kamer der Staten-Generaal ingestemd met een wetsvoorstel Actief Donorregistratiesysteem. Dit houdt in dat iedere Nederlandse ingezetene boven de leeftijd van 18 jaar in principe vanaf juli 2020 geregistreerd zal staan als orgaandonor, tenzij hij of zij expliciet aangeeft dat niet te willen. Zij zullen allen aangeschreven worden met een donorformulier, en indien men niet reageert op dit formulier, dan wordt men geregistreerd als persoon die in beginsel geen bezwaar heeft tegen orgaandonatie.

De nieuwe Wet op de orgaandonatie biedt nog wel steeds de optie dat nabestaanden orgaandonatie kunnen tegenhouden als zij zwaarwegende bezwaren hebben, mits hiervoor uitdrukkelijk toestemming is verleend. Met de nieuwe wet worden mensen actief gestimuleerd na te denken over hun keuze als het gaan om het afstaan van organen. Hiermee worden nabestaanden en medische professionals in de toekomst minder vaak geconfronteerd met lastige medisch-ethische beslissingen.

Het doneren van organen is een kwestie die telkens opnieuw vragen oproept bij moslims in met name westerse samenlevingen. De medisch-ethische overwegingen die vanuit religieus oogpunt ten grondslag liggen aan orgaandonatie zullen daarom in deze preek kort worden uiteengezet. Voorop staat dat de ontwikkelingen in de wetenschap niet stil liggen, maar elkaar razendsnel op volgen. Dit geldt ook voor de medische wereld. Alleen al om die reden kunnen moslimgeleerden antwoorden op medisch-ethische vraagstukken niet simpelweg opzoeken in de boeken van de klassieke of vroege generaties moslimgeleerden. De huidige medische kennis is inmiddels dermate specialistisch, dat de moslimgeleerden van deze tijd zich vaak laten bijstaan door medisch specialisten voordat zij een religieus oordeel geven. Het gevolg is vaak wel dat de nieuwe generatie moslimgeleerden zelfstandig tot eigen inzichten komt, die onder elkaar kunnen verschillen.

 
Er zijn twee opvattingen wat betreft de positie van orgaandonatie in de islam. Een kleine minderheid van de hedendaagse moslimgeleerden bepaalt dat dit niet is toegestaan, vanwege de eer en onschendbaarheid die toegeschreven wordt aan het menselijk leven. Zij baseren zich voornamelijk op een traditie waarin is de Profeet (saw) heeft gezegd: “Wanneer iemand de botten breekt van een overleden moslim, is het alsof hij de botten heeft gebroken van een moslim die nog leeft”. Tevens redeneren zij dat het menselijk lichaam geen bezit van de mens zelf, maar toebehoort aan Allah de Verhevene. De grote meerderheid van de moslimgeleerden daarentegen staat orgaandonatie uitdrukkelijk wel toe. Zij menen dat het doneren van organen juist het belang van de mensheid dient, aangezien “het recht op leven” één de vijf kerndoelstellingen van de goddelijke wetgeving is. Zo is er in de Eerbiedwaardig Koran geopenbaard: “Daarom hebben Wij de Kinderen van Israël voorgeschreven dat voor wie een ziel doodt,…het is alsof hij de gehele mensheid heeft gedood, en dat voor wie een persoon laat leven, het is alsof hij de gehele mensheid heeft doen leven” (Koran 4:32).

In een authentieke traditie is tevens overgeleverd dat Profeet (saw) heeft gezegd: “Wie voorziet in de behoefte van zijn broeder, Allah zal in zijn behoefte voorzien.” Ofwel Allah de Verhevene helpt de mens in de mate waarin hij zijn broeder helpt.

Ten aanzien van het afstaan van organen geldt eveneens de juridische basisprincipe: “noodzaak maakt verboden zaken toelaatbaar”, of gewoonweg, “nood breekt wet”. Praktisch gezien, redeneren deze moslimgeleerden dat er tegenwoordig geen botten worden gebroken bij het verwijderen van bepaalde organen. Deze grote groep moslimgeleerden ziet dus geen tegenstrijdigheid tussen orgaandonatie en de menselijke waardigheid, maar stelt dat deze juist in lijn is met de geest en de inhoud van de islamitische richtlijnen. Ze beschouwen het afstaan van organen juist als een verheven vorm van liefdadigheid (sadaqa).
De moslimgeleerden hebben orgaandonatie in drie categorieën opgedeeld:

1. Orgaandonatie van een overleden of levend persoon op een ander persoon
2. Orgaandonatie van dieren op mensen
3. Implantatie van kunstmatige organen bij mensen

Alle drie vormen van orgaandonatie zijn toegestaan, zolang 1. de donorgever vrijwillig zijn organen afstaat, 2. de donorgever niet onnodig of buitengewoon veel schade zal ondervinden, 3. De amputatie van het orgaan bij de donorgever de enige manier is om de zieke persoon te behandelen, en 4. beide operaties, dus bij zowel de donorgever en donorontvanger, moeten zeer waarschijnlijk slagen.

 
De moslimgeleerden hebben vervolgens de volgende zaken absoluut verboden verklaard ten aanzien van orgaandonatie:

1. Vitale organen waar het leven van afhangt en er slechts één in het lichaam is, zoals het hart en de lever, mogen niet gedoneerd worden. Vitale organen waar het leven van afhangt, die meer dan één in het lichaam zijn, zoals de nieren en longen, mogen wel gedoneerd worden.
2. Organen die niet vitaal zijn voor het leven, en de basisfuncties van het lichaam regelen, maar een effect hebben op de nakomelingen en op de genetische samenstelling en persoonlijkheid van het individu (zoals de voortplantingsorganen), mogen niet gedoneerd worden. De islam ziet er namelijk streng op toe dat familieverbanden worden gehandhaafd, en niet vertroebeld raken.
3. Orgaandonatie mag nimmer gebeuren door de organen te verkopen, want het verkopen van menselijke organen is onder geen enkele omstandigheid toelaatbaar.

 
Tot slot, enkele korte antwoorden op belangrijke vragen die veelvuldig rondom orgaandonatie worden gesteld:
– Is het voor een moslim toegestaan om zijn organen tijdens het leven of na de dood te doneren?
Ja, dit is toegestaan, indien de hiervoor aangehaalde regels in acht worden genomen.
– Hebben de nabestaanden van de overleden persoon het recht om de organen te doneren?
Nee, zij hebben niet het recht om zonder zijn toestemming de organen te doneren, noch hebben zij het recht om te weigeren zijn organen te doneren als de overleden persoon uitdrukkelijk hiervoor toestemming heeft gegeven.
– Is het voor een moslim toegestaan om organen te doneren aan niet-moslims?
Ja, dit is toegestaan, aangezien dit het belang dient van gehele mensheid. Gezien het feit dat moslims organen mogen ontvangen van niet-moslims, kunnen zij niet weigeren organen af te staan aan niet-moslims.
– Is het voor een moslim toegestaan om uitdrukkelijk geen toestemming te verlenen voor orgaandonatie?
Ja, dat is toegestaan, zoals een ieder ander mag een moslim weigeren zijn organen te af te staan tijdens of na zijn dood. Dit recht is tevens neergelegd in het Nederlandse recht.

En Allah en Zijn Profeet weten het beste! Moge Allah de Verhevene ons allen wijsheid en kennis schenken. Amien!